HEDD WYN YR ARWR I Yr Eneiniog    WYLO anniddig dwfn fy mlynyddoedd A'm gwewyr glyw-wyd ar lwm greigleoedd       Canys Merch y Drycinoedd - oeddwn gynt: Criwn ym mawrwynt ac oerni moroedd. Dioer wylwn am na welwn fanwylyd, Tywysog meibion gwlad desog mebyd,       Pan nad oedd un penyd hyd - ein dyddiau, Ac i'w rhuddem hafau cerddem hefyd. Un hwyr pan heliodd niwl i'r panylau Rwydi o wead dieithr y duwiau,       Mi wybum weld y mab mau - yn troi'n rhydd O hen fagwyrydd dedwydd ei dadau. Y llanc a welwn trwy'r gwyll yn cilio I ddeildre hudol werdd Eldorado,       O'i ôl bu'r coed yn wylo, - a nentydd Yn nhawch annedwydd yn ucheneidio. Y macwy heulog, paham y ciliodd? Ba ryw hud anwel o'm bro a'i denodd?       Ei oed a'i eiriau dorrodd , - ac o'i drig Ddiofal unig efe ddiflannodd. A'i rhyw ddawn anwar oedd yn ei enaid? Neu ynteu hiraeth am lawntiau euraid?       O'i ôl mae bro'i anwyliaid - dan wyll trwch Heb ei wên a'i degwch pur bendigaid. Minnau o'i ôl yng nghymun awelon, Troais i gwfert drysi ag afon,       A churiwyd rhychau oerion - i'm deurudd, Is tawch cywilydd a thristwch calon. Twrf anniddan y gwynt ar fynyddau, A gawr allwynin y wig ar llynnau,       Udent ym mhyrth fy nwydau, - oni throes Gerddi feinioes yn darth a griddfannau. Un nos oer hunais yn sur ewynnau, A gwenau aethus y lloergan hithau       Hyd fy hirwallt fu oriau, - a'r crych pêr Yn wylon dyner fel henoed dannau. Yno mi gerddais tros drumau gwyrddion I bau hir-ddedwydd ym mraich breuddwydion;       Hiraeth nid oedd yr awron, - canys caid Heulwennau euraid a thelynorion. Yn y bau loyw hon roedd teml ysblennydd O liwiau breuddwyd a haul boreddydd;       Ac ar ei rhosliw geyrydd - roedd hwyliau O wyn lumannau fel niwl y mynydd. Oddi fewn gwelwn orsedd o fynor Ac arni ogonaid ddi-gryn gynnor; Ei lais mwyn fel su y môr, -    a'i dalaith O wneuthuriad perffaith rhyw hud porffor. Yno roedd duwiau cerdd a dyhewyd A hoen ac asbri pob ieuanc ysbryd;       Nid oedd w^r annedwydd hyd - y wenfro, Ac ni bu yno o'r drwg nai benyd. A dull y gwron di-wall a gerais Ger allor heulog ar y llawr welais,       Ac yn ei lyfn ysgawn lais - yr awron Hud ag alawon uwch gwybod glywais. Cans rhyw dduw â rhin ei fedr dewinol I'w ganaid wefus roes egni dwyfol;       A rhoed lliw disglair hudol - i'w enaid O hafau euraid yr oes anfarwol. A rhoed dyhewyd hendre y duwiau Yn hud anorfod i'w danllyd nerfau,       A chrisiant serch yr oesau - fel haen ddrud O ryfedd olud ar ei feddyliau. Ei law fynoraidd gariai lafn eurad A heriai dras pob diras ei doriad,       Ac ar ei harddaf safiad - gwelwn ddelw Un allo farw i ennill ei fwriad. Yna rhyw faddon o dân rhyfeddol Welid yno trwy olau dewinol;       Wedi hyn y mab denol - o'i fynwes I hwnnw a fwries y duw anfarwol. Codwyd y macwy, ac ymhen ennyd Doi nodau hudol y duwn dywedyd:       Y mab hwn fydd grym y byd, - a'i eiriau Yn win y duwiau, yn dân dyhewyd. "Gwn y bydd creulon droeon i'w drywydd, A du iawn adwyth a byd annedwydd;       Eithr efe athro a fydd, - yn nysg gêl Y dyddiau anwel ar oed ddihenydd. "Didlawd felyswawd y dwyfol oesau Au gloywaf fiwsig lif o'i wefusau;       Ac yn asur dig nosau - pawb a'i gwêl Yn lloer dawel ac yn allur duwiau. "Merchyg fel drycin ar flaen y trinoedd, A baidd â'i anadl ysgwyd byddinoedd;       Ei wy^s a chwâl lynghesoedd, - a'i nerth maith Ofwya'n oddaith ar wyllt fynyddoedd. "Geilw ar fywyd o'i benyd a'i boenau I fyd didranc yr ieuanc foreau,        Ar oes wen liw rhosynnau - ddaw yn ôl Ar li anfarwol ei nwyf a'i eiriau. "Er i helynt y gerrynt ei guro, A bwrw ei hirnych o'r wybyr arno,       Ni wêl hwn ddim a'i blino, - canys bydd Awen y gwynddydd pellennig ynddo. Rhyw ddydd llachar ofwya'r tyrfaoedd I'w oed urddasol 'rôl dadwrdd oesoedd;       Yna holl wae ei drinoedd - dry'n nerfus Gân ar wefus moliannus ganrifoedd. Tros wefus ddi-wrid y pyramidiau Efe a lefair am ddwyfol hafau;       Ac o'i lyfn gofgolofnau - efe fydd Duw a thywysydd gorymdaith oesau." Gwelwn y macwy mwy yn tramwyo I'w henwlad irad yn ôl i dario;     Ond ar hyd Eldorado - llu mwynllais Yn dawnsio welais, a'r duw'n noswylio. Galwyd finnau o 'mreuddwyd mawreddog Gan wyntoedd oerfin cethrin ysgythrog;       A chanai crych ewynog - ar y traeth Ogonedd hiraeth fy mron gynddeiriog. II Y Gw^r Gofidus. Y gw^r mwynllais gerais gynt Guriodd o gof i'r gerrynt, Ac aeth o gof atgof oed Moliangerdd mil o wingoed. Rhyw welw rwyg rywelwr oedd Ar hyn yn dod o'r trinoedd: Nid oedd hud na golud gwyn I'w grwm olwg, w^r melyn. Yn ei wallt roedd chwaon hwyr A nos enaid i'w synnwyr. A thrwy'r fro oedd yno'n wen Gan eira, freugaen oerwen, Nid oedd w^r na channaid ddyn I'w arddel, ledfyw furddyn. Lliw drysau llwyd yr oesoedd Hyd y trwm gardotwr oedd; A chan ei dristed, dwedyd Bwy oedd nid allai y byd; I'w wedd roedd agwedd dreigiau Welodd fil o ymladdfâu; A thwrf alaeth rhyfeloedd Yn y chwa o'i amgylch oedd. Eithr o'i ing aruthr yngo A diwyd iaith dwedai o: "I'w hoed mewn cyflawn adeg Y gelwais bob dyfais deg; Ban gawn gynt ar helynt rwydd Eurglod goruwch pob arglwydd, Trigais yng nghanol golud Aneddau aur bonedd hud, Ac yn serch pob gwenferch gain Lledais fy ngwenlliw adain; Tithau a'm bwriaist weithion O oedfa rwyg serch dy fron. Heddiw 'rwyn dlawd anniddos, Yn rhan o wynt chwerw y nos. "Daear anghyffwrdd duwiau Ac aml bell ddigwmwl bau Lle na bu y gwyll yn bod Diriais o'm mebyd erod Erwau Valhala'r arwyr Ar deg Eldorado w^yr. "Sgrifennais a welais i A phwyntil haul a phaent lili; Gwisgais bob traith ag iaith gêl Cewri'r pellterau cwrel, A byd hardd pob gwybod hen Dramwyais i drwym hawen; A thrwy fil o athrofâu Heliais i ti feddyliau; Erod pob rhyw wybod ros Anwyd om deall dinos. Enwau'r sêr au niferoedd A'u lliw yn nail fy llên oedd; A thrwy drwm a dieithr drais Erod pob gwyddor huriais. "Fy nerthoedd tymestl oeddynt Yn huodl gerdd Handel gynt; Cenais drom oerlom hirlef Uffern, a hoff eiriau nef, A llawer clir gywir gân O hawddfyd dyn a'i riddfan. "Mae twrf gwyntoedd cymoedd cau Yn hud ar fy nghaniadau, A llam hoyw pob lli miwail A su dwys isleisiau dail. Tithau wrandewaist weithian Fy angerdd, fy ngherdd, fy nghân; A'r tâl mau fu treisiau trwm Eiddig warthrudd a gorthrwm. "A'm hewyd fu'n fflam awen Mewn llawer i Homer hen; Gwisgais bob cân â manaur O geyrydd yr hwyrddydd aur; Ac yn hedd y nos cawn wau Soned o wrid rhosynnau; Ac yn honno atgo hen Holl hiraeth my^r y lloerwen. . "Cenais obaith maith fy myd A hud ieuanc dyhewyd; Yn fy ngherdd roedd angerdd wynt Ac arogl mellt y gerrynt. Fy awen i, - llef ddofn oedd, A'i llais a glywr holl oesoedd; A'r wobr fau fu treisiau trwm A diarlwy fyd hirlwm. "O bu ar lawer i baith Firagl afar y gleifwaith, Yn ei oddaith a'i weiddi, Yn ei dân bum henaid i; Ysgydwais ddur Arthur hen A chawraidd freichiau Urien; Am hoywlafn gwenfflam welwyd Is tywyll oer gestyll llwyd: Ffoai crin ffeils frenhinedd Ar gyfyng hynt rhag fy ngwedd. "Rhin claer pob cronicl euriaith Yw cyni nghymhelri maith." "Bûm yn ddraig pan godai gad Aerwyr i'r trinoedd irad; A bûm darian i'r gwan gynt Ar draeth alaeth a helynt; Ac ar fy rhydd gywir fron Mae gwaed pob Armagedon. "Od ymleddais ymgais oedd Er ennill i ti rinoedd; A'th ennill o byrth unig Y nos ddofn a'i theyrnas ddig; Ac ar y daith hirfaith oed Lluniais rhag tywyll henoed Hafod wen i'th fywyd di O lelog teg a lili. "Er dy fwyn bu'r crwydrad, ferch, Trosot bu trinoedd traserch; A throsot ti gweddîais A haenau llosg yn fy llais. Gwyddost, Wen, na fu gennyf Un Iôn na fawn arno'n hyf. Eithr daeth oer fâr i'th gariad A niwl o fro anial frad; Minnau, fu gynt ym mhenyd, Yng nghymhelri'r cewri cyd, A chwythaist o'th serch weithion Ail ewyn deifl blaen y don. Eithr ba waeth, ni fathr y byd Actau ieuanc dyhewyd; Gwedi cw^yn ac oed cyni, I'r hafod wen cariaf di: Yno cei fywn unbennes Yng ngwlad hardd anneongl des." "Ffo, w^r crin", ebe finnau, "I rwyg fyd yr ogofâu, O'th ôl mae maith ddialydd O dremyn storm nos a dydd. Gwell rhag llaw yw'r glaw ar glog I ymhonnwr crwm heiniog; Wr di-wawr, o'th garu di Amarch fy mro f'ai imi". Ynar gw^r brau garw ei bryd Giliodd fel cwmwl gwywlyd Efo'r gwynt cyforiog oedd Yn cwyno'n niwl drycinoedd; Eithr o'i ôl roedd dieithr hud I'r nos amur yn symud. III Y Merthyr Yng nghwm fy ngwyll a nghamwedd - oedais i       Ar rawd swrth amhuredd; Ogylch doi wynt fy nrygedd O ddinas ddu nos ddi-hedd. Yno daeth rhyw chwerthin du - o lawer       O greigleoedd pygddu; Yntau noswynt yn nesu Fal gawr oer neu ddieflig ru. Ar hyn trwyr coedydd crinion - heibio daeth       Wynebau du creulon,     A nodau brad nwyd eu bron     Yn eu mil ffurfiau moelion. Yr ymhonnwr crwm yno - a welwn       Mewn hualau'n rhodio;     Ac olion ing ac wylo     Oedd ar ei ddwys ddeurudd o. Yn sw^n dig y coedwigoedd - a dirmyg       Yr ystormus wyntoedd     Holais ryw fab o'r niwloedd     Ba oed o wae enbyd oedd. "Ar antur fer," ebr yntau, - "y daeth gw^r       Ar daith gêl o'r deau;     Heno bydd. cwsg y bedd cau     Ar ei wynion amrannau. . "Holai am ryw anwylyd - garodd gynt       Is gwerdd gaer ei febyd;     Er ei mwyn crwydrai mhenyd     A duoer boen tlodi'r byd. "Dwedai mai caethglud ydoedd - ei fun ef       Yn niwl du ein tiroedd;     Ac amu'r wynt y cymoedd,     Ebr ef, tros ei llwybrau oedd. "Er hon cydrhwng ein bryniau - ni ddorodd       Ddyhirwawd i'r duwiau;     A bu ofn pan glywai'r bau     Lef ei ysol wefusau. "Ei fun aethus fynnai weithion - o deml Oes ddideimlad greulon;     I'w diroedd di-bryderon,     I'w wlad deg tros emraid don. "Gwaeau tost feiddiodd trosti, - o'i hachos       Chwenychodd faith dlodi; Ei harddwch gollodd erddi A'i wrid oll i'w gwared hi. "Eithr er drycin a thrinoedd - a chwerwedd       Carcharau yr oesoedd     I'w enaid nerth byddinoedd     A gwayw dân i'w lygaid oedd. "I'w neithior tros y moroedd - galwa'i wreng       Gwelw rudd y mynyddoedd;     Ar ei air tyrrai'r tiroedd -     Rhuthr a chyrch anorthrech oedd. "Deffrowyd y breuddwydion - a hunent       Rhwng ein bryniau llwydion;     A thorf aruthr o feirwon     A fywheid gan y llef hon. "Gadawent drig y duwiau - tua'r wawr       Megis trin o ddreigiau:     O'u hôl roedd sw^n dialau     Yn holl byrth y dywell bau. "Ar gw^r tros dduoer geyrydd - a orug       Eu harwain o'u tywydd,     Drwy chwyldro wen ysblennydd,     I ryddid oes werdd ei dydd. "Yno, ebr ef, cai fanon - ado'i hen       Anghrediniaeth greulon;     Duwiau'r hwyr o'i mynwes drôn,     Eilwaith daw serch i'w chalon. "Ond diarbed i'w erbyn - y duwiau       Duon a godesyn;     Heno bydd salm y bedd syn     Yn torri trwy'i wallt hirwyn." . Yna y llais ddiflannodd, - ar hwyrwynt       Trwy'r oror drist wylodd;     A niwl du anaele dodd     Lwyd dwyni y wlad danodd. Eithr yn ddirgel rhywelais - heibio oer       Aberoedd du tristlais;     Ac i'r oed doi'r gw^r wawdiais     Yngo fal hud angof lais. Ar ei grog draw yn crogi - yn ei waed       Gwelwn ef ar drengi;     A'r awel oer a'i phêr li     Hyd ei hirwallt yn torri. Rhyw aethus lwydwawr weithion - hyd oror       Y dwyrain diglion     Dorrai fel ar arch dirion     Y gw^r gaid ar y grog hon. Un ennyd cyn ei huno - dywedodd:       Diadwyth a drengo     A dydd ei ddyhewyd o     I'r awyr yn dwyreo. "Wele, ferch, dyrchafael fydd, - yno tau       Pob rhyw storm annedwydd;     Ac i'r oed is y coedydd     Cariad rhos o'i dranc hir drydd. " Dy enaid o'r gwyll dynnais ; - oth herwydd       At ferthyron cerddais;     Cans hiraeth meddf dy leddf lais     Drwy gloiau dur a glywais. "Ponid gwell ydyw'r poenau - ddaw a gwawr       Tros brudd geyrydd oesau     Na dewis breuglod duwiau     Yn niwl y bell anial bau? "Cyn hir fe'n hunir ninnau - ym mhaladr       Y melyn foreau;     Eisys mae llewych oesau     Y deyrnas hud ar nesháu." Weithion di-fraw y tawodd, - ar wawr oer       Ar ei wallt chwaraeodd,     A'i lydain lygaid lwydodd     Yn y tarth cyfrin a'u todd. Yna holais y niwloedd, - a hwythau Y creithiog fynyddoedd, Ai duw hud mewn oed ydoedd, A'i rhyw wyllt ymhonnwr oedd? . IV Y Dyrchafael A'r huan megis troell O aur pur uwch y mÿr pell, Llifodd ias boeth o draserch I'm mynwes i o'm hen serch; A llais ar ddull eosydd: "Wele, ferch, dyrchafael fydd". Yna wrth borth traeth y bau Gwelwn sidanog hwyliau Rhyw long o gwrel, a'i hynt O deg orwel di gerrynt; Ar ei bron roedd gw^r o bryd Rhoslwyn, ag hirwallt dryslyd; Ataf ei dremyn ytoedd, A fenw i ar ei fin oedd. Minnau gan hud a gludwyd I'r llong ar y dyfnder llwyd; Wedyn awelon gododd, A hithau draw ymaith drodd. O f'ôl roedd hen adfeilion Yn oer a du ger y don; Is eu lawnt roedd treisiol wÿr, A thremyn hen orthrymwyr Wanwyd gan y mab gwynwawr Yn nydd mellt ei drinoedd mawr; Pand yno bu caddug cau Ac oed hen y cadwynau? O'm blaen bryd hyn ymdaenai Y lli mwyn fel mantell Mai; Ac uwch y môr porffor pell Weithian ar ddieithr draethell Roedd cwmwl mawr liw gwawr gêl Ceyrydd canrifoedd cwrel. Cyn hir y llong a diries Wrth ryw bau liw tonnau tes; A swyn haf glas ei nefoedd Dros ei thir fel dryswaith oedd, A thremyn teml ddi-seml sud, Wele, is coediog olud Ac iddi o'r gellïoedd Diri' dorf ar grwydrad oedd. Ymlaen tua'r deml yno Hyd erwau aur rhoddais dro, A phob tlysni ynddi oedd Fel yn hafal i nefoedd; Ac ar orsedd unwedd haul Ym mro hwyr y mÿr araul, Anwylyd fy mebyd maith Welwn mewn harddwch eilwaith; Iddo roedd talaith ruddaur O hudol sud deilios aur; Ac i'r llawr rhag ei fawredd Y syrthiais i wrth ei sedd. Arglwydd, ebr fenaid, erglyw, Dy ras eurad afrad yw; Haeddiant i'th fyd ni feddaf, Fy Iôr, a'm haneisior Naf, Canys yn oriau'r cyni Gwerthais a bradychais di; Ac yn ing drycin angau Tybiais ddiwedd dy wedd dau; Eithr er craith byw eilwaith wyt, Duw ar dud euraid ydwyt. "Eilwaith i 'mron dychweli Fel murmur pêr llawer lli; Eilwaith 'rwyt ar heolydd Yn fain rhos, yn fynor rhydd; Gawr wen im ac utgorn wyt, A rhi gwlad miragl ydwyt; Ni ddawr trwy'r byd yr awran Ond gwrid teg dy gariad tân." Ar hyn fy arglwydd a drodd, Ail llif hwyrwynt llefarodd: "Yn y ddihedd hendre ddu Gwelais dy drist fygylu; A gwyliais aethog helynt Dy gorff llesg is gormes gynt, A'th serch fel tymestl erchyll O uthr niwl a chethrin wyll, A mil o ddu gymylau Adwyth ag ing wedi'th gau, Mal eiddig yr ymleddais, Ac erod, ferch, curiwyd f'ais; Rhyw isel gur islaw gwerth Hebot f'ai poen fy aberth. "Tithau a ddaethost weithion I'r wlad o wull emrald hon, Lle 'rwyf fi 'r ôl cyni cyd Yn dduw pob cain ddyhewyd. "I'm gwlad fwyn ddiallwynin Ni ddaw trais na chwerwedd trin; Canys ysbrydion cynnydd Elwir i oed fy nheml rydd; Yno tanllyd ysbryd wyf A thad pob campwaith ydwyf; A chyrch llongau'n dyrfâu fil O dranc y duoer encil I borth llawen dadeni Ar amnaid fy enaid i. "Pob cân anfarwol ganwyd Ar wefus pob nerfus nwyd, A brud hen ddiwygwyr bro, A'u gwronwaith geir yno, A phob gwae cudd ddatguddir Yng ngwrid haf di-angred hir. "Teyrn i'r bau er angau wyf, A'i godidog hud ydwyf; Awen ei llên dragywydd, A'i hoesau aur ynof sydd; Miliynau'r mellt melynion I'r bys mau'n fodrwyau drôn; Ac fel duw di-fraw, llawen, Adeiniaf fyd y nef wen. "Er maith sen Prometheus wyf, Awdur pob deffro ydwyf, Ar oes well wrth wawrio sydd Ar dân o'm bri dihenydd." Ar gw^r glew yno'n tewi, Nid oedd yn fy enaid i Onid wyneb a daniwyd Yn nef pob anfarwol nwyd.